تعریف شاخص در بورس

پیش بینی شاخص بورس تهران با استفاده از سری زمانی فازی بر اساس تعریف نرخ بازده

در سالیان اخیر تحقیقات گسترده ای برروی مدل ها ی سری زمانی فازی انجام شده است اما در بسیاری از این تحقیقات، همواره فضای مسئله و بازه های مربوطه، بر اساس سطوح داده ها ی سری زمانی تعیین شده است. در این تحقیق با نگاهی جدید به تعیین فضای مسئله و استفاده از مفهوم نرخ بازده در بازارهای مالی، نوع جدیدی از فضای مسئله بر اساس نرخ بازده برای کاربرد در بازار های مالی و پیش بینی سری های زمانی مالی ارائه شده است. یکی از مسائل دیگر در مدل های سری زمانی فازی که تاثیر به سزایی در عملکرد آنها دارد طول بازه های مورد استفاده و نحوه ی تقسیم بندی فضای مسئله می باشد که در این زمینه تحقیقات متنوعی انجام شده است اما نتایج حاصله تا کنون راضی کننده نیست. لذا در این تحقیق با استفاده از الگوریتم شبیه سازی تبرید سعی در برطرف نمودن ایرادات مطالعات قبلی برای تعیین بازه های مناسب شده است.
حاصل تحقیق مدل RBFTS است. برای مقایسه عملکرد مدل ارائه شده و مدل های موجود در ادبیات، از دو مسئله ی بورس تایفکس و پذیرش دانشگاه آلاباما که به عنوان مرجع مقایسه ی این دسته از مدل ها هستند استفاده شده است. نتایج حاصله نشان دهنده ی برتری مدل های ارائه شده نسبت به مدل های پیشین است. در نهایت به عنوان مورد اجرایی، دو مدل نامبرده برروی شاخص بازار بورس تهران اجرا شده و نتایج تحلیل گردید.

کلیدواژه‌ها

سری زمانی فازی مرتبه ی بالا
نرخ بازده
شبیه سازی تبرید
پیش بینی

عنوان مقاله [English]

Forecasting Tehran’s bourse price index using return-based fuzzy time series

نویسندگان [English]

Farid Radmehr 1
Naser Shams Gharneh 2

During the recent years extensive researches have been done on fuzzy time series. In many of these studies, universe of discourse and relevant intervals have been determined based on levels of price or data; in تعریف شاخص در بورس this study a new type of universe of discourse is established based on rate of return concept in financial markets.
Another point that has a significant effect on the performance of fuzzy time series models is the length of intervals, therefore doing research in this area became an interesting topic for time series researchers, تعریف شاخص در بورس there are some studies on this issue but their results are not good enough. So we propose a novel simulated annealing heuristic algorithm that is used to promote the accuracy of forecasting. The experimental results show that proposed model (RBFTS) is more accurate than existing models on forecasting Alabama university enrollments data. At the final step, Tehran’s bourse price index (TEPIX) is used as a case study for forecasting. The obtained results indicate a good forecasting performance on this test problem.

شاخص بورس چیست؟

اگر می‌خواهید به زبانی ساده بدانید که شاخص بورس چیست؟ و یا اینکه به طور دقیق با شاخص کل بورس و انواع مختلف شاخص بازار بورس آشنا شوید، با ما در ادامه این مطلب همراه باشید.

شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس، معیاری برای سنجیدن و ارزیابی وضعیت عمومی بازار بورس است که بر مبنای آن می‌توان گفت روند بازار در یک بازه زمانی خاص، مثبت یا منفی بوده است و یا در تعبیری دیگر به‌طورکلی شاخص را ابزاری برای مقایسه تغییرات گروهی چند پدیده با یکدیگر می‌دانند.

سرمایه‌گذاران برای کسب سود مناسب در خرید یا فروش سهام شرکت‌های بورسی، باید مؤلفه‌های گوناگونی نظیر روند قیمت یا بازده سهام شرکت‌ها، سود شرکت در دوره‌های مختلف، روند بازدهی صنعت مربوطه و همچنین وضعیت بازار را بررسی کنند.

در بورس اوراق بهادار تهران که با نماد Tse -> Tehran Stock Exchange نمایش داده می شود، شاخص‌های مختلفی برای ارزیابی بازار مالی به کار گرفته می‌شوند.

انواع شاخص‌ها

شاخص کل

در بورس تهران ‌‌شاخص بازدهی یا همان شاخص قیمت و بازده نقدی با نام TEDPIX شناخته می‌شود. این ‌شاخص همان شاخصی است که همیشه در اخبار و رسانه‌ها از آن به عنوان ‌شاخص بورس تهران صحبت می‌شود.

شاخص کل در بین فعالان بازار و سرمایه‌گذاران یکی از پرکاربردترین شاخص‌هاست. این ‌شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است، به عبارت دیگر تغییرات ‌شاخص کل بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس است.

برای درک ساده‌تر مفهوم ‌شاخص کل و جواب سوال “شاخص بورس چیست؟“، فرض کنید که شما از تمام شرکت‌های بورسی متناسب با وزن آن‌ها در ‌شاخص کل بورس سهام خریداری کنید، در این صورت تغییرات شاخص کل بورس برابر با میزان بازدهی سبد سهام شما خواهد بود. در واقع ‌‌شاخص کل تغییرات قیمت سهام و سودهای سالیانه‌ای را که شرکت‌ها به شما پرداخت می‌کنند، محاسبه می‌کند.

‌شاخص کل، با عنوان شاخص قیمت و بازده نقدی نیز شناخته می‌شود. نکته‌ای که هنگام بررسی شاخص باید به آن بیشتر توجه کنیم، میزان تغییرات ‌‌شاخص کل است.

مثلا اگر شاخص کل بورس در طی یک سال از عدد ۸۰هزار به ۱۲۰ هزار واحد برسد، نشان‌دهنده این است که میانگین بازدهی بورس طی یکسال اخیر برابر با ۵۰درصد بوده است. طبق فرمول محاسبه ‌شاخص کل، هر چه شرکت‌ها بزرگتر باشند و سرمایه بیشتری داشته باشند، تاثیر بیشتری بر روی شاخص کل خواهند داشت.

شاخص کل هم وزن

تغییرات قیمت شرکت‌‌های بزرگی مانند صنایع پتروشیمی خلیج فارس، فولاد مبارکه خیلی بیشتر از تاثیرگذاری شرکت‌های کوچکی مانند سیمان خاش یا قند هکمتان بر شاخص کل است.
برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه اعتقاد دارند شاخص کل معیار مناسبی برای ارزیابی شرکت‌های بورسی و نشان دهنده برآیند عمومی تغییرات بازار سهام نیست. به‌دلیل اینکه تاثیرگذاری شرکت‌ها با سرمایه بزرگتر بر روند ‌شاخص کل بیشتر است، به‌طوری‌که در مواقعی شاهد آن هستیم که اکثر بازار سهام در وضعیت کاهشی قرار دارند، اما با افزایش قیمت سهام چند شرکت بزرگ، شاخص کل مثبت می‌شود.

شاخص کل هم وزن

شاخص قیمت

شاخص قیمت نیز یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس است. این ‌شاخص بیانگر روند عمومی تغییر قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته در بورس اوراق بهادار است و برخلاف ‌شاخص کل، سود تقسیمی شرکت‌ها در این شاخص لحاظ نمی‌شود.

مثلا اگر شاخص قیمت بورس در مدت یکسال ۲۰ درصد رشد داشته باشد، به این معنی است که سطح عمومی قیمت‌ها در بورس نسبت به یکسال گذشته به طور متوسط ۲۰درصد رشد داشته است.

تفاوت عمده این شاخص با ‌شاخص کل این است که در ‌شاخص قیمت، فقط قیمت سهام شرکت‌های بورسی در فرمول شاخص مورد محاسبه قرار می‌گیرد، در صورتی که در شاخص کل علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها هم در محاسبه شاخص لحاظ می‌شود. در این ‌شاخص نیز مثل ‌شاخص کل، وزن شرکت‌ها در تاثیر آن‌ها بر شاخص قیمت اهمیت دارد، یعنی هرچه شرکت بزرگتر باشد، تاثیر آن بر شاخص قیمت نیز بیشتر است.

شاخص قیمت

شاخص بازده نقدی

شاخص بازده نقدی، نشانگر میانگینِ بازده ناشی از پرداخت سود نقدی شرکت‌ها است. شرکت‌ها در پایان سال مالی خود معمولا قسمتی از سودِ کل خود را به افرادی که در زمان برگزاری مجمع سهامدار شرکت بودند، اختصاص می‌دهند.

شاخص قیمت صنایع

شاخص صنعت: سطح عمومی قیمت‌ِ سهامِ شرکت‌های فعال در بخش صنعت را نشان می‌دهد.
شاخص قیمت مالی: سطح عمومی قیمتِ سهامِ شرکت‌های فعال در بخش واسطه‌گری‌های مالی را نشان می‌دهد.

شاخص آزاد شناور

برای آشنا شدن با این شاخص ابتدا باید با مفهوم سهام شناور آشنا شویم.
سهام شناور، بخشی از سهام شرکت است که به عموم تعلق می‌گیرد و خریداران آن معمولا قصد مشارکت در تصمیمات شرکت را ندارند و تنها به دید سرمایه‌گذاری، اقدام به خرید سهام می‌کنند. انتظار می‌رود که این سهام در آینده‌ای نزدیک نیز قابل معامله باشد.

شاخص آزاد شناور همانند شاخص کل محاسبه می‌شود، ولی به‌جای وزن کل تنها از وزن سهام آزاد شناور شرکت‌ها استفاده می‌شود. با استفاده از این شاخص، می‌توان رفتار بخشی از بازار که قدرت نقدشوندگی بالایی دارد را شناسایی کرد.

شاخص آزاد شناور

شاخص بازار اول و دوم

بورس اوراق بهادار شامل دو بازار اول و دوم است.
برای بررسی این‌که چه شرکت‌هایی در بازار اول جای می‌گیرند، بورس اوراق بهادار شرکت‌ها را از نظر میزان فعالیت و کارایی، میزان نقد‌شوندگی و همچنین میزان سرمایه، مورد بررسی قرار می‌دهد. شرکت‌هایی که در این بررسی‌ها وضعیت بهتری نسبت به سایرین داشته باشند در بازار اول جای می‌گیرند.

سایر شرکت‌ها که امتیاز مناسبی را در این فاکتورها کسب نکنند در بازار دوم جای می‌گیرند. هر کدام از این دو بازار نیز دارای شاخص منحصر به خود است.

شاخص بازار اول سطح عمومی قیمتِ سهامِ شرکت‌هایی که در آن جای گرفته‌اند را نشان می‌دهد. شاخص بازار دوم نیز سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های عضو خود را نشان می‌دهد.

بازار اول بورس خود دارای دو تابلوی اصلی و فرعی است که هر کدام از این تابلو‌ها نیز شاخص مربوط به خود را دارد.

شاخص فرابورس

تعداد زیادی از شرکت‌ها وجود دارند که شرایط ورود و پذیرش در بورس اوراق بهادار را ندارند؛ بنابراین سهامشان در فرابورس مورد معامله قرار می‌گیرد.
بازار فرابورس نسبت به بورس ریسک بیشتری دارد، چون شرکت‌هایی که سهامشان در این بازار معامله می‌شود، ممکن است سودآوری بالایی نداشته باشند.شرکت‌های عضو فرابورس معمولا نسبت به شرکت‌های بورسی از نظر میزان سرمایه و سهام آزاد شناور نیز در جایگاه مناسبی قرار ندارند و حتی ممکن است افشای اطلاعات توسط آن‌ها به‌درستی انجام نگیرد. این شاخص تاثیر‌پذیر از تغییرات قیمتی و بازده نقدی پرداختی تمام شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس است. به نوعی دیگر بازده کل فرابورس را نشان می‌دهد.

شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس چیست ؟ کلمه ای آشنا برای همه افراد می باشد و حتی افرادی هم که تخصص خاصی در این زمینه ندارند نیز این کلمه را در برنامه های تلویزیونی با عنوان شاخص بورس چیست شنیده اند . ما نیز در این مقاله قصد داریم تا به زبان ساده در رابطه با شاخص بورس توضیحاتی ارائه کنیم .

ابتدا به تعریف بورس به زبان ساده برای افراد مبتدی می پردازیم :

بورس چیست ؟

آنچه شما در این مطلب می خوانید

بورس یک کلمه است که ریشه فرانسوی دارد و به معنای کیف پول است . به طور عام به بورس ، بازار نیز اطلاق می شود که در آن یک سری سهام که به صورت کالا فیزیکی و یا بصورت اوراق به خرید یا فروش می رسد .

حال که با معنی بورس آشنا شدیم ، اکنون به بررسی اینکه شاخص چیست ؟ می پردازیم :

شاخص بورس چیست ؟

شاخص بورس ، یک سری اعدادی است که به توصیف وضعیت یک سهام در بورس می پردازد که این اعداد اهمیتی ندارد در اصل میزان تغییرات شاخص هاست که برای افراد حائزه اهمیت می باشد ، به طور مثال نشان می دهد که سهام ایران خودرو در یک بازه زمانی چه تغییرات صعودی و یا نزولی را پشت سر گذاشته است و با استفاده از این اعداد و ارقام می توانید به معاملات آنلاین در بورس سهام بپردازید .

شاخص بورس چیست؟

در بورس تنها یک شاخص وجود ندارد ، همچنین هر شاخصی نشان دهنده یک وضعیتی در بازار است . هر شاخصی دارای فرمول محاسباتی خاص خود است و همانطور که گفته شد با استفاده از این اعداد و ارقام می توان به وضعیت گذشته و فعلی یک سهام بورس دست یافت.

در بازار سهام چندین شاخص مهم وجود دارد که در ادامه به معرفی این شاخص ها می پردازیم .

شاخص کل بورس چیست ؟

شاخص کل بورس یا شاخص قیمت و بازده نقدی که در بازار بورس بین فعالان این عرصه بسیار محبوب است به میانگین بازدهی سهام در بورس اشاره می کند همچنین قیمت سهام و سود سالیانه شما ار محاسبه می نماید .

مثلا اگر شاخص کل بورس در طی ۱سال از عدد ۴۰۰۰۰ به ۵۰۰۰۰ برسد (۵۰% رشد کند) نشان دهنده این است که میانگین بازدهی بورس طی این یکسال برابر با ۵۰% بوده است.

شاخص قیمت چیست ؟

شاخص بورس چیست؟

از این شاخص برای بیان روند عمومی قیمت اوراق بهادار استفاده می شود.

تفاوت بین شاخص قیمت و شاخص کل:

شاخص قیمت تنها قیمت سهام را محاسبه می کند ، شاخص کل بورس دو مورد قیمت و سود سالیانه را محاسبه می نماید .

شاخص ۵۰ شرکت فعال چیست ؟

هر سه ماه یکبار شرکت هایی که خرید و فروش آسان تر و سریعتر سهام ها را در بورس دارا باشند در این لیست جایی می گیرند .

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ چیست ؟

این شاخص سطح عمومی ۳۰ شرکت را بزرگ را نشان می دهد . این سی شرکت از ارزش بالایی در بازار برخوردار هستند .

شاخص صنعت چیست ؟

شرکت های بزرگی که در زمینه های صنعتی همانند : خودرو سازی ، مخابرات ، پتروشیمی و … فعالبت دارند و این شلخص بیانگر سطح عمومی قیمت ها در بازار صنعت می باشد .

شاخص واسطه گری های تعریف شاخص در بورس مالی چیست ؟

در این شاخص شرکت هایی که در حوزه لیزینگ ، سرمایه گذاری ، هلدینگ فعالیت دارند را نشان می دهد .

راستی‌آزمایی «شاخص»های سهام

دنیای‌اقتصاد- مسعود کریمی : در بازار‌های مالی به پارامتر‌های متفاوتی برای سرمایه‌گذاری نیاز است. «شاخص» در واقع یکی از معیار‌هایی است که نمایانگر وضعیت اقتصادی و میزان پویایی بخش‌های مختلف یک بازار را در قالب اعداد و ارقام به نمایش می‌گذارد. در بورس اوراق بهادار تهران سیاست‌گذار همانند سایر بورس‌های بزرگ دنیا در راستای تسهیل و بهبود عملکرد سرمایه‌گذاران اقدام به طبقه‌بندی شاخص‌های سهامی کرده است.

شاخص‌هایی که می‌توانند وضعیت بخش‌های مختلف اقتصادی را به‌طور شفاف به نمایش بگذارند. هر چند پیرامون نحوه و چگونگی محاسبات شاخص‌های سهامی بعضا انتقاداتی به گوش می‌رسد اما به اعتقاد کارشناسان تاکنون شیوه کاربردی و علمی تازه‌ای از سوی منتقدان ارائه نشده است. معامله روی شاخص‌ها نیز موضوع دیگری است که کمیته فقهی در حال بررسی آن است و در صورت تصویب می‌تواند سبد ابزار‌های معاملاتی را متنوع‌تر و فضای معاملاتی را توسعه بخشد. در این میان علی اسلامی بیدگلی، کارشناس بازار سهام می‌گوید: «برای محاسبه شاخص تعدیلاتی درخصوص افزایش سرمایه شرکت‌ها از محل آورده نقدی، ورود یک شرکت جدید یا خروج یک شرکت، تقسیم سود، تجزیه یا ادغام شرکت‌ها صورت می‌گیرد. با این حال یکی از موارد اختلاف بین کارشناسان نحوه تعدیل شاخص و سال پایه است.»

به تازگی «دنیای اقتصاد» در گزارشی تحت عنوان «صفر تا صد حرارت‌سنج سهام» بر اینکه شاخص‌های سهام تنها مبنا و معیار برای سرمایه‌گذاری نیستند و معامله‌گران نباید استراتژی ورود و خروج از سهام شرکت‌ها را بر حسب تغییرات شاخص کل قرار دهند، تاکید کرد. چرا که شاخص‌های سهام عمدتا اخبار و موضوعات مثبت و منفی اثرگذار در آینده را پیشخور می‌کنند. هر چند ممکن است وقایع احتمالی آینده به هیچ عنوان عملیاتی نشوند اما با فرض اجرایی شدن، شاخص از مدت‌ها قبل به استقبال اتفاقات احتمالی می‌رود. دراین شرایط که اتفاقا ثبات را در وضعیت صنایع و گاهی بهبود عملکرد هم در فرآیند فعالیت شرکت‌ها شاهد هستیم بعضا سهام تحت تاثیر ریسک و اثرپذیری از آینده در محدوده زیر ارزش ذاتی مورد معامله قرار می‌گیرند. در این روز «دنیای اقتصاد» بر آن شد تا در گفت‌وگو با علی اسلامی بیدگلی کارشناس بازار سرمایه به زوایای پنهان کارکرد‌های شاخص در بازار سهام ایران، فرمول‌های محاسبات مورد استفاده در بورس تهران، بررسی بورس‌های بزرگ دنیا و چرایی فاصله زیاد بین شاخص‌های داخلی و خارجی و دلایل انحرافات بازدهی شاخص بورس ایران و جهان در بازه‌های زمانی مختلف بپردازد که در ادامه می‌خوانید.

«شاخص» چیست و از دیدگاه شما چه کاربردی دارد؟

شاخص ( INDEX) در ادبیات و به معنای عام به‌عنوان نشانگر یا نماینده است و ابزاری برای اندازه‌گیری و مقایسه تغییرات یک یا چند پدیده در دو زمان متفاوت است. یکی از کاربردهای اصلی شاخص‌ها، تعریف و استفاده از آنها برای متغیرهای اقتصادی و بازارهای پولی و مالی است. شاخص تورم، شاخص بورس کلید واژه‌هایی هستند که این روزها بیشترین کاربرد را در جراید و رسانه‌ها دارند. طی ماه‌های گذشته و با توجه به همه‌گیر‌شدن بازار سرمایه، شاخص‌های بورسی در این بین بیشترین روند‌ها را داشته است. در بورس اوراق بهادار شاخص‌های بسیاری محاسبه می‌شوند. شاخص کل (TEPIX)، شاخص بازده نقدی و قیمت (TEDPIX)، شاخص هم وزن، شاخص صنعت، شاخص ۵۰ شرکت برتر از جمله شاخص‌هایی است که مورد محاسبه قرار می‌گیرند و می‌توانند به‌عنوان یکی از معیارهای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه مورد بررسی قرار گیرند. شاخص کل اولین شاخصی بود که با عدد پایه ۱۰۰ در فروردین سال ۱۳۶۹ برای ۵۲ شرکت پذیرفته شده، مورد محاسبه قرار گرفت. از آنجا که این روزها شاخص بورس در کانال یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحد قرار دارد، معنی این اعداد این است که اندازه بازار یا بازده بازار این روزها نسبت به سال ۱۳۶۹، ۱۳هزار برابر شده است.

به‌طور کلی محاسبه این متغیر اقتصادی چگونه است و چه روشی در بورس تهران مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

به‌صورت سنتی شاخص کل بورس را دماسنج بازار سرمایه و نماگر تغییرات بازار می‌دانند. این شاخص به‌صورت میانگین وزنی مورد محاسبه قرار می‌گیرد و معنی آن به‌صورت عامیانه این است که هر چه اندازه بازار یک شرکت بزرگ‌تر باشد در شاخص تاثیر بیشتری دارد. به‌عنوان مثال با اطلاعات این روزهای بازار، شرکت‌های هلدینگ خلیج فارس، فولاد مبارکه، ملی مس و سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی بیشترین تاثیر را در شاخص کل دارند.

فرمول‌ها و روش‌های زیادی برای محاسبه شاخص وجود دارد. روشی که برای محاسبه شاخص بورس تهران مورد استفاده قرار می‌گیرد بر مبنای فرمول «لاسپیرز» است. در این روش ارزش جاری بازار سرمایه (قیمت سهام ضرب در تعداد سهام هر شرکت در تاریخ محاسبه) بر ارزش پایه بازار (قیمت سهام در سال پایه ضرب در تعداد سهام) تقسیم شده و در عدد ۱۰۰ ضرب می‌شود. برای محاسبه شاخص تعدیلاتی نیز صورت می‌پذیرد. معمولا این تعدیلات با افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یک شرکت، ورود یک شرکت جدید یا خروج یک شرکت، تقسیم سود، تجزیه یا ادغام شرکت‌ها صورت می‌گیرد. در سال‌های گذشته یکی از موارد اختلاف بین کارشناسان نحوه تعدیل سهام و سال پایه بوده است. البته این نوع اختلافات محاسبه در کشور‌های دیگر نیز وجود دارد و سال‌هاست که موضوع مورد بحث در بسیاری از بورس‌های دنیا مطرح است.

می‌توان اشاره‌ای به فرآیند تشکیل (TEDPIX) و نحوه محاسبات آن داشت؟

شاخص دیگری که چند سال بعد، به‌عنوان دومین شاخص مورد محاسبه قرارگرفت، شاخص بازده نقدی و قیمت (TEDPIX) بود که در فروردین ۱۳۷۷ تعریف شد. این شاخص نیز با روش شاخص کل محاسبه می‌شود. در این شاخص علاوه بر ارزش بازار و ارزش پایه شرکت‌ها که حاصل ضرب تعداد سهام منتشره و قیمت آنها در دو زمان، زمان محاسبه و سال پایه است، سود‌های تقسیمی شرکت‌ها نیز مورد محاسبه قرار می‌گیرد. در سال ۱۳۸۷ بنا بر انتقاداتی که در مورد نحوه محاسبه شاخص و به ویژه شیوه تعدیلات گرفته شد، سازمان بورس تصمیم گرفت نحوه محاسبه شاخص را بازنگری کند. در آن زمان این دو تعریف شاخص در بورس شاخص مجددا مورد محاسبه قرار گرفتند. البته سال پایه با همان مفروض سال ۱۳۶۹ باقی ماند و تغییری نکرد. از آن زمان به بعد بحثی در اهالی بازار سرمایه مبنی بر اینکه شاخص جدید در زمان صعودی (اصطلاحا بازار گاوی)، با شتاب بیشتری افزایش می‌یابد و در زمان نزول (اصطلاحا بازار خرسی) با شتاب کمتری کاهش می‌یابد شکل گرفت. در ادامه موضوع اینکه گفته می‌شد شاخص دماسنج بازار است و نماگر کاهش یا افزایش سطح عمومی قیمت‌هاست مورد تردید قرارگرفت.

هر چند طی ۱۲ سال گذشته هنوز منتقدان نتوانسته‌اند شیوه محاسبه کارآمدتری را پیشنهاد کنند با این حال یکی از چالش‌های جدی، مقایسه بازده شاخص با بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. در محاسبه بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری معمولا سودهای نقدی بر اساس جدول زمان‌بندی با یک نرخی تنزیل می‌شوند در حالی که در محاسبه شاخص موضوع تنزیل سود و ارزش زمانی پول مورد محاسبه قرار نمی‌گیرد. در واقع این موضوع باعث شده که معمولا شاخص کل در راس رتبه بازدهی در تعریف شاخص در بورس جدول مقایسه‌ای صندوق‌های سرمایه‌گذاری باشد و به اصطلاح عامیانه رسیدن به شاخص را برای مدیران صندوق‌ها مشکل کرده است. بنابراین این شائبه ایجاد شده که محاسبات شاخص صحیح نیست.

اساسا تنوع در شاخص‌ها نظیر «هم‌وزن»، «صنعت»، «۳۰ شرکت بزرگ» و «۵۰ شرکت فعال‌تر» را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در شاخص کل و شاخص نقدی و قیمت اندازه و بزرگی شرکت‌ها بسیار مهم است. به این معنی که هر چه اندازه شرکت بزرگ‌تر باشد، تاثیر آن بر شاخص بیشتر است. از آنجا که تعداد شرکت‌های کوچک‌تر بازار زیاد است، شاخصی تحت عنوان شاخص کل هم‌وزن طراحی شد که در آن اندازه شرکت‌ها اهمیت ندارد. نحوه محاسبه این شاخص به این صورت است که در آن قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس در زمان محاسبه بر قیمت سهام شرکت‌ها در سال پایه تقسیم می‌شود و سپس در عدد ۱۰۰ ضرب می‌شود. این شاخص این روزها و با ورود سرمایه‌گذاران خرد و البته افزایش نفوذ شبکه‌های اجتماعی از محبوبیت بالایی برخوردار است و برخی از کارشناسان از آن به‌عنوان نماگر بهتری برای تخمین جهت کلی بازار یاد می‌کنند و آن را مشاور مناسب‌تری برای سرمایه‌گذاران خرد می‌دانند. البته این شاخص در دنیا نیز قدمت بسیاری دارد و شاخص‌های مهمی نظیر شاخص نزدک با این مبنا مورد محاسبه قرار می‌گیرد و پایه‌های علمی محکمی دارد.

از تعریف شاخص در بورس شاخص‌های دیگری که در بازار کاربردهای بالایی دارند می‌توان به شاخص صنعت، شاخص ۳۰ شرکت بزرگ و شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر اشاره کرد. بررسی این شاخص‌ها می‌تواند قدرت تشخیص عمیق‌تر و جزئی‌تری را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند. به‌عنوان مثال شاخص‌های صنعت می‌تواند سرمایه‌گذاران را از جهت کلی آن صنعت در بازار سرمایه آگاه کند و امکان مقایسه صنایع مختلف را برای آنها فراهم سازد. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ و ۵۰ شرکت فعال‌تر نیز می‌تواند افراد و تحلیلگران را در مورد شرکت‌هایی که بیشترین ارزش بازار را به خود اختصاص داده‌اند یا بیشترین فعالیت را از معیارهای مختلف دارند آگاه کند.

شاخص «S&P ۵۰۰» در بازار سرمایه نیویورک تعریف شاخص در بورس نمونه‌ای از این شاخص‌هاست که مورد استفاده سرمایه‌گذاران و کارشناسان بازار‌های مالی دنیا قرار می‌گیرد و امروزه به‌عنوان پرکاربردترین شاخص‌ها در سطح جهان مورد توجه قرار دارد.

به‌طور کلی آیا شاخص هم می‌تواند مورد معامله قرار گیرد؟

این شاخص‌ها در بورس‌های دنیا قابل معامله هستند، اما در ایران به دلیل مسائل فقهی و شرعی هنوز امکان آن میسر نشده است. هر چند این موضوع در کمیته فقهی بورس در دست بررسی است و احتمال دارد در آینده درصورت تایید کمیته فقهی به‌عنوان یک ابزار مورد استفاده قرار گیرد. ابزار دیگری که در سال‌های گذشته به‌عنوان جایگزین تعریف شده است، صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی است. این صندوق‌ها، امکان دنبال کردن تعریف شاخص در بورس شاخص‌ها را برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده‌اند و می‌توانند در آینده با افزایش تعداد و تنوع آنها فرصت سرمایه‌گذاری را برای سرمایه‌گذاران بیشتری با درجات ریسک‌گریزی متفاوت و میزان آگاهی کمتر فراهم کنند.

درخصوص چرایی فاصله زیادی که بین شاخص بورس ایران و شاخص‌های دنیا وجود دارد، توضیح دهید؟

در حال حاضر اکثر شاخص‌های مهم دنیا در محدوده ۱۰ هزار واحد یا کمتر از آن هستند.

این در حالی است که شاخص بورس تهران در کانال یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحد قرار دارد و طی ماه‌های گذشته حتی از مرز ٢ میلیون واحد هم فراتر رفته بود. علت این موضوع را می‌توان در دو موضوع جست‌وجو کرد. مهم‌ترین عامل تورم‌های بالا در کشور است. ایران همواره طی ١٠ سال گذشته جزو کشورهایی با بالاترین میزان تورم بوده است و معمولا بازده بازار‌های مالی نیز خود را با این شاخص تطبیق می‌دهند. شاخص بورس‌های ونزوئلا، کنگو در چند سال گذشته و ترکیه (قبل از ادغام بورس‌ها در سال ٢٠١٣) نیز همین وضعیت را داشتند و در همه این کشورها نیز طی سال‌های رشد شاخص، شاهد کاهش ارزش پول ملی بودیم. حتی سال جاری نیز در ترکیه با کاهش ارزش لیر در مقابل دلار همین وضعیت را تجربه کردیم. عامل دیگر عدم تغییر سال پایه و بازنگری مبناهای محاسباتی شاخص‌ها بوده است که البته در کشورهای غربی به دلیل نرخ بهره و تورم پایین و همچنین وجود پول پرقدرت ضرورتی به این کار هم نبوده است.

اکنون در بین بورس‌های معتبر دنیا شاخص‌های بورس نیکی ژاپن و دهلی هند با مقادیر تقریبی ۲۵هزار و ۴۳هزار واحد بیشترین مقادیر را دارند و شاخص‌های نزدک و دکس آلمان با مقادیر ۱۱هزار و ۱۳هزار واحد در رده‌های بعدی هستند. همچنین شاخص‌های معتبری نظیر S&P ۵۰۰ در مقادیر تقریبی ٣٥٠٠ واحد است. شاخص بورس چین و استاکس اروپا در محدود ٣٣٠٠ واحدی قرار دارد.

انحرافات شاخص بورس ایران چگونه مورد محاسبه قرار می‌گیرد؟

شاخص بورس تهران نیز در سال‌های گذشته شاهد تغییرات و انحرافات بسیار بالایی بوده است.

این انحرافات در سال ۹۹ با شدت بسیار بیشتری ادامه یافت. تورم بالا، تغییرات نرخ بهره، کاهش و افزایش روزانه پول ملی، تغییرات سایر بازارها نظیر ملک، طلا و خودرو، تشویق سرمایه‌گذاران خرد به سرمایه‌گذاری در بازار‌های مالی عواملی است که باعث شده است دامنه تغییرات افزایش پیدا کند. بدیهی است که افزایش دامنه تغییرات منجر به افزایش ریسک سرمایه‌گذاری شود. در سال ۹۹ شاخص بورس در ابتدا با رشد حدود ۳۰۵ درصدی از رقم ۵۱۲ هزار واحد در ابتدای سال، به ۲ میلیون و ۸۷ هزار واحدی در ۱۹ مرداد و سپس با یک افت شدید به یک میلیون ۲۱۱ هزار واحد در ۲۰ آبان ماه رسید. این حد از نوسان برای سرمایه‌گذاران مفهومی به نام ریسک را دارد و درجه اطمینان بازیگران بازار سرمایه را به این بازار کاهش می‌دهد. بروز چنین نوسانی که با شدت کمتر در سال‌های ۷۴، ۸۳ و ۹۲ نیز اتفاق افتاده بود منجر به این شد که برای چندمین بار اتفاق خوشایند ورود سرمایه‌گذاران جدید به بازار سرمایه در مدت کوتاهی تبدیل به بدترین خاطرات اهالی بازار سرمایه شود. البته بخشی از این انحرافات در سایر بازار‌های سرمایه در سراسر دنیا نیز همواره اتفاق می‌افتد و امسال نیز به دلیل بروز دو ریسک سیستماتیک جدی یعنی شیوع کرونا و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا؛ بازارهای مالی نوسانات بیشتری را تجربه کردند. انحراف بازدهی شاخص در برخی از بورس‌های معتبر بین‌المللی در طول ۸ ماه گذشته بیش از ۳۰ درصد بوده است. این در حالی است که نرخ بهره و تورم در این کشورها بسیار پایین است و این سطح از انحراف بعضا در ۱۰ سال گذشته در آنها تکرار نشده بود. به‌عنوان نمونه شاخص معتبر S&P۵۰۰ که در فوریه سال ۲۰۲۰ معادل ۳۳۰۰ بود در پایان مارس ۲۰۲۰ (کمتر دو ماه) به ۲۵۰۰ کاهش یافت و اکنون در محدوده ۳۵۰۰ واحد است. تحلیل این تغییرات این است که طی دو ماه این شاخص که شامل تمامی شرکت‌های بزرگ پذیرفته شده در بورس نیویورک است معادل ۲۲ درصد افت کرده است و سپس طی ۷ ماه مجددا با رشد حدود ۴۰ درصدی به تقریبا همان سطوح ابتدای سال میلادی برگشته است. اکنون با انتشار اخبار واکسن کرونا، پایان یافتن انتخابات آمریکا، کارشناسان معتقدند که این دسته از ریسک‌های سیستماتیک کاهش می‌یابد و احتمالا از این پس میزان تغییرات قیمت‌ها در کل دنیا کاهش پیدا کند.

شاخص بورس چیست؟