بازار مشتقه چیست؟

ابزار مشتقه جزو ابزار مدیریت ریسک در بازارهای مالی قلمداد می شوند. این ابزارها به تناسب رشد و توسعه سرمایه گذاری چه در بازارهای واقعی و چه در بازارهای مالی جهت پوشش ریسک سرمایه گذاری رشد پیدا کرده اند. مطلب زیر به مفهوم و انواع ابزار مشتقه می پردازد.

در مفاهیم مالی ابزار مشتقه عبارت است از: قراردادی که از یک طرف حق و حقوق و از طرف دیگر تعهدات منتشرکنندگان اوراق قرضه و افرادی که این اوراق را خریداری و بازار مشتقه چیست؟ برای تبدیل به گردش نقدی در آینده (یا مبادله با نوع دیگری از اوراق قرضه یا دارایی) بر پایه احتمالات آتی نگه می دارند، بیان می کند. اوراق مشتقه دارای ویژگی های بسیار زیادی است، بنابراین ارزش

برخی از خدمات سایت، از جمله مشاهده متن مطالب سال‌های گذشته روزنامه‌های عضو، تنها به مشترکان سایت ارایه می‌شود.
شما می‌توانید به یکی از روش‌های زیر مشترک شوید:

در سایت عضو شوید و هزینه اشتراک یک‌ساله سایت به مبلغ 700,000ريال را پرداخت کنید.
همزمان با برقراری دوره اشتراک بسته دانلود 100 مطلب از مجلات عضو و دسترسی نامحدود به مطالب روزنامه‌ها نیز برای شما فعال خواهد شد!
پرداخت از طریق درگاه بانکی معتبر با هریک از کارت‌های بانکی ایرانی انجام خواهد شد.
پرداخت با کارت‌های اعتباری بین‌المللی از طریق PayPal نیز برای کاربران خارج از کشور امکان‌پذیر است.

به کتابخانه دانشگاه یا محل کار خود پیشنهاد کنید تا اشتراک سازمانی این پایگاه را برای دسترسی همه کاربران به متن مطالب خریداری نمایند!

بازار مشتقه بورس کالا

اگر بخواهیم بورس کالا و انواع مختلف بازارهای بورس کالا یعنی بازار مشتقه بورس کالا را در یک نگاه توضیح دهیم، شکل زیر گویای این مطلب خواهد بود.

بازارهای بورس کالا

همان طور که در شکل بالا مشخص شده است بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار مشتقه و بازار مالی از اجزای مهم بورس کالا هستند.

بازار مشتقه بورس کالا
بازار مشتقه را نوع جدیدی از بازار بورس کالا می توان تعریف کرد که با توجه به نیاز بعضی بازارها و ماهیت کالاها دست به تعریف ابزار جدیدی برای معامله این کالاها زده است. این بازار از ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله برای تعریف جدیدی از معاملات بورس کالا با هدف شکل گیری بازار برای طیف جدیدی از سرمایه گذاران شکل گرفته است. در این بازار یک دارایی پایه که قراردادها بر روی آن منتشر می شوند، تعریف می شود. این دارایی پایه می تواند محصولات کشاورزی، انواع فلزات و انواع فراورده های نفتی باشد. در ایران نخستین بازار قراردادهای آتی بر روی سکه و محصولات کشاورزی مانند زعفران شکل گرفت. رفته رفته در این نوع معاملات محصولات دیگری نظیر پسته و زیرِه نیز افزوده شد. مخاطبان این بازار طیف بزرگ تری از سرمایه گذاران خرد هستند که تمایل به سرمایه گذاری در این ابزار جدید را دارند.

مزایای قراردادهای مشتقه

پوشش ریسک
امکان خرید و یا فروش استقراضی دارایی
تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای بورس

انواع اوراق مشتقه بورس کالا:

قرارداد آتی (Futures Contracts):
قراردادی است که در آن دوطرف تعهد می کنند که در یک تاریخ مشخص (تعیین شده طبق ضوابط رسمی بورس) و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) را مبادله کنند در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید این قراردادها در بازارهای رسمی یا بورس انجام می گیرند و به نوعی نوسان های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می دهند. در این نوع قرارداد، پول، کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی شود ولی هر دوطرف معامله برای حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه ای به اتاق پایاپای به عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می سپارند. لازم به ذکر است که در بورس کالای ایران در حال حاضر قراردادهای آتی تنها روی سکه طلا، زیره سبز، پسته و زعفران معامله می شوند. در بورس اوراق بهادار نیز قراردادهای آتی در خصوص برخی از سهم ها و شاخص سهام نیز وجود دارد. مشتری متقاضی انجام معامله آتی از طریق کارگزار خود و با پرداخت درصد بسیار کمی از وجه کالا وارد معامله شده و با اتخاذ موقعیت های خرید یا فروش اقدام به دادوستد کالا از زمان اولین روز معاملاتی تا زمان سررسید قرارداد می نماید. فرآیند انجام معاملات آتی در بورس کالا مختصرا به شرح زیر است:

مراجعه مشتری به یکی از کارگزاران معاملات آتی شرکت بورس کالا و ثبت نام و گرفتن کد مشتری.
افتتاح حساب مشترک با بورس کالا در بانک معرفی شده از سوی بورس.
درخواست خرید یا فروش یکی از قراردادها و اتخاذ یکی از موقعیت های خرید یا فروش در بازار معاملات آتی.
انجام معاملات روزانه بر روی موقعیت معاملاتی اتخاذ شده به نحوی که مشتری می تواند تا زمان سررسید قرارداد، به دفعات کالا را خرید و فروش کرده و با توجه به نرخ های روز از سود مورد نظر بهره مند گردد.

قرارداد اختیار معامله (Options):
اختیار معامله یک ابزار مشتقه در مباحث مالی است. اختیار معامله یک قرارداد قانونی است که توسط یک فروشنده به یک خریدار در ازای مبلغ معینی فروخته می شود. خریدار این قرارداد آنگاه این اختیار را به دست می آورد که یک دارایی (اعم از سهام یا کالا) را تا مدت مشخصی به مبلغ تعیین شده ای بخرد یا بفروشد. قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شود. در هر کدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله می شوند.

اختیار خرید
این نوع اختیار معامله به خریدار این اجازه را می دهد که مقدار مشخص از یک دارایی را در آینده، در زمانی مشخص و به قیمتی معین خریداری کند. به عنوان مثال فرض کنید قرارداد اختیار معامله ی خرید با دارایی پایه سکه در شرکت بورس کالای ایران قابل معامله است. قیمت هر سکه در بازار نقدی در دی ماه سال 95 برابر950هزار تومان است. چنانچه فردی اختیار خرید مذکور را با قیمت اعمال 950 هزار تومان برای سررسید اسفند 95 به قیمت 50 هزار تومان (قیمت اختیار معامله) خریداری کند، پایان اسفند سال95، این فرد حق دارد هر سکه را با قیمت 950 هزار تومان از فروشنده اختیار معامله خریداری کند. حال چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به یک میلیون و 60 هزار تومان رسیده باشد، خریدار اختیار معامله به ازای هر سکه، 110هزار تومان سود می کند (البته با در نظر گرفتن هزینه خرید اختیار و کسر 50 هزار تومان، در کل معادل60 هزار تومان سود می کند) و چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به 900 هزار تومان رسیده باشد، خریدار اختیار معامله از حق خرید خود استفاده نمی کند و اختیار معامله را اعمال نمی کند (چراکه می تواند در بازار، سکه را به قیمت کمتر بخرد) و در نتیجه فقط زیانی معادل 50 هزار تومان (هزینه خرید اختیار که در ابتدای انعقاد قرارداد پرداخته بود) را متحمل می شود.

اختیار فروش
این نوع اختیار معامله به خریدار خود این اجازه را می دهد که مقدار مشخص از یک دارایی را در آینده در زمانی مشخص و با قیمتی معین به فروشنده اختیار معامله بفروشد. به عنوان مثال فرض کنید قرارداد اختیار معامله فروش با دارایی پایه سکه در شرکت بورس کالای ایران قابل معامله است. قیمت هر سکه در بازار نقدی در دی ماه سال 95 برابر 950 هزار تومان است. چنانچه فردی اختیار فروش مذکور را با قیمت اعمال 950 هزار تومان برای سررسید اسفند سال 95، به قیمت 30 هزار تومان (قیمت اختیار معامله) خریداری کند، پایان اسفند 95 این فرد حق دارد هر سکه را با قیمت 950 هزار تومان به فروشنده اختیار معامله بفروشد. حال چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به 850 هزار تومان رسیده باشد، خریدار اختیار معامله فروش روی هر قرارداد 100 هزار تومان سود می کند (که البته با در نظر گرفتن هزینه خرید اختیار به مبلغ 30 هزار تومان، در کل معادل 70 هزار تومان سود می کند) و چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به یک میلیون تومان رسیده باشد، بدیهی است خریدار اختیار معامله از حق فروش خود استفاده نمی کند و اختیار معامله را اعمال نمی کند (چراکه می تواند در بازار سکه را به قیمت بیشتری بفروشد) و در نتیجه در این حالت تنها زیانی که وی متحمل می شود، مبلغ 30هزارتومانی است که بابت خرید اختیار در ابتدای انعقاد قرارداد پرداخته بود. همچنین در خصوص قراردادهای اختیار معامله توجه به نکات زیر حائز اهمیت است.

محاسبه قیمت پایانی
اگر قرارداد اختیار معامله ای در یک روز معاملاتی معامله شود، قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده طی آن روز معاملاتی است، ولی اگر در آن روز معاملاتی، قراردادی معامله نشود، قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله در روز کاری قبل به عنوان قیمت پایانی در نظر گرفته خواهد شد که در صورت عدم انجام معامله به صورت متوالی در آن نماد، این روند (استفاده از قیمت پایانی روز قبل) حداکثر تا دو روز کاری ادامه خواهد داشت، پس ازآن، بورس قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله را براساس قیمت پایانی قراردادهای زیرگروه هم ماه آن نماد یا به صورت تئوریک محاسبه می کند.

تسویه معاملات
معاملات قراردادهای اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران در تاریخ بازار مشتقه چیست؟ سررسید هر قرارداد تسویه می شوند. بدین معنی که در پایان یک روز معاملاتی، ارزش قراردادهای اختیار معامله شده (معادل حاصل ضرب قیمت اختیار در حجم قرارداد) از حساب خریدار اختیار کسر و به حساب فروشنده اختیار واریز می شود. کارمزدهای معاملاتی نیز از حساب خریدار و فروشنده کسر و به حساب بورس، سازمان و کارگزار مربوطه واریز خواهد شد.

تحویل
با توجه به اینکه سبک اعمال قراردادهای اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران اروپایی است، در سررسید، خریدار می تواند درخواست اعمال خود را به بورس ارائه دهد. ارائه درخواست اعمال به معنی آغاز انجام فرآیند تخصیص است. پس از پایان معاملات و پس از پایان مهلت ارائه درخواست اعمال، بورس کلیه فروشندگانی را که طرف مقابل ایشان، درخواست اعمال خود را به بورس ارائه کرده باشد، مشخص می کند. فروشندگان متعهد به تحویل دارایی پایه به اندازه حجم قرارداد خود هستند. دو حالت در اینجا متصور است:

کلیه فروشندگان تعهدات خود را ایفا نموده و رسید انبار یا دارایی پایه را تحویل داده اند؛ در این صورت قرارداد خریدارانی که ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده باشند، ملغی خواهد شد.
بخشی از فروشندگان نکول کرده و تعهدات خود را ایفا کرده اند؛ در این صورت سه حالت متصور است:
تعداد نکول فروشندگان برابر تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند و در نتیجه ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده اند. در این صورت خریدارانی که تسویه نقدی شده اند، مقابل فروشندگانی که نکول کرده اند قرار می گیرند. در این شرایط، فروشنده، درصدی از ارزش قرارداد را به همراه مابه التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه به خریدار پرداخت می کند.
تعداد نکول فروشندگان بیشتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. فرض کنید 10 قرارداد در یکی از نمادها منجر به اعمال شده است. هر نفر یک قرارداد دارد. (10 خریدار و 10فروشنده) فرض کنید از 10 قرارداد، چهار نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و یک نفر از خریداران تمایل به تسویه نقدی داشته باشند. در این حالت 6 فروشنده و 6 خریدار وارد فرآیند تحویل می شوند و خریداران، کالا را از فروشندگان تحویل می گیرند. قرارداد چهار فروشنده تسویه نقدی می شود و فروشندگان موظف به پرداخت درصدی از ارزش قرارداد به همراه مابه التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه خواهند بود.
تعداد نکول فروشندگان کمتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. مثال مورد قبل را با این فرض شرح می دهیم که از 10 قرارداد، دو نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و 6 نفر از بازار مشتقه چیست؟ خریداران نیز تمایل به تسویه نقدی داشته باشند و وجوه لازم را واریز نکنند، دو نفر از آن 6 خریدار در مقابل دو فروشنده ای که قرارداد خود را نکول کرده اند قرار خواهند گرفت و تسویه نقدی خواهند شد؛ اما اتاق پایاپای به چهار نفر باقی مانده از خریداران مهلت مجدد خواهد داد، تا ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز کنند. فرض کنید یک نفر وجوه را واریز کند. در این حالت ‍پنج خریدار و پ‍نج فروشنده وارد فرآیند تحویل می شوند و خریداران، کالا را از فروشنده تحویل می گیرند. قرارداد سه خریدار نیز ملغی می شود و فروشنده مقابل آن ها متعهد دیگری نخواهد داشت.

نکاتی کلی در خصوص معاملات بازار مشتقه بورس کالا

افراد حقیقی (با حداقل 18 سال سن) و حقوقی برای شروع فعالیت در معاملات بازار مشتقه، می بایست به یکی از شرکت های کارگزاری که مجوز معاملاتی قراردادهای مشتقه را در شرکت بورس کالای ایران داشته باشند، مراجعه و درخواست کد کنند. شایان ذکر است مشتریان فقط با یک کارگزاری مجاز به انجام این معاملات هستند و در صورت تمایل به تغییر کارگزاری خود، باید فرم درخواست انتقال کد معاملاتی را تکمیل و آن را به کارگزار مورد نظر خود ارائه کنند.

مشتریان برای فعالیت در معاملات قراردادهای بازار مشتقه بورس کالا می بایست یک حساب در اختیار بورس نزد یکی از بانک های عامل (سامان، ملت و رفاه) افتتاح و آن را به شرکت کارگزاری معرفی کنند.

قبل از ثبت سفارش ها مشتری در فرم های ثبت سفارش، کارگزاران می بایست از واریز وجه تضمین لازم توسط مشتریان، متناسب با موقعیت های ایشان اطمینان حاصل کنند. کارگزاران موظف اند کلیه سفارش های هر مشتری را در فرم های ثبت سفارش که توسط بورس ابلاغ می شود، ثبت کنند. سفارش ها می توانند به صورت کتبی، تلفنی، از طریق اینترنت یا سایر روش های تعیین شده توسط بورس انجام شوند.

کارمزدهای بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

کارمزد معاملات قراردادهای اختیار معامله:

سکه طلا
زعفران

کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای اختیار معامله
کارمزد معاملات قراردادهای آتی
کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای آتی
شرایط پذیرش دارایی پایه در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

دارایی پایه از بین محصولات پذیرفته شده در بورس کالای ایران و یا کالاهای دارای بازار نقدی قوی به تشخیص هیئت پذیرش، انتخاب می گردد. قرارداد آتی قابل معامله در بورس بر اساس قرارداد آتی پذیرش شده تعیین می شود. مشخصات قرارداد آتی به پیشنهاد بورس به تصویب هیئت پذیرش خواهد رسید. لازم به ذکر است، مشخصات قرارداد آتی باید شامل موارد ذیل باشد:

بازار مشتقه بورس کالا

بازارهای بورس کالا

مزایای قراردادهای مشتقه

پوشش ریسک
امکان خرید و یا فروش استقراضی دارایی
تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای بورس

انواع اوراق مشتقه بورس کالا:

تسویه معاملات
معاملات قراردادهای اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران در تاریخ سررسید هر قرارداد تسویه می شوند. بدین معنی که در پایان یک روز معاملاتی، ارزش قراردادهای اختیار معامله شده (معادل حاصل ضرب قیمت اختیار در حجم قرارداد) از حساب خریدار اختیار کسر و به حساب فروشنده اختیار واریز می شود. کارمزدهای معاملاتی نیز از حساب خریدار و فروشنده کسر و به حساب بورس، سازمان و کارگزار مربوطه واریز خواهد شد.

کلیه فروشندگان تعهدات خود را ایفا نموده و رسید انبار یا دارایی پایه را تحویل بازار مشتقه چیست؟ داده اند؛ در این صورت قرارداد خریدارانی که ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده باشند، ملغی خواهد شد.
بخشی از فروشندگان نکول کرده و تعهدات خود را ایفا کرده اند؛ در این صورت سه حالت متصور است:
تعداد نکول فروشندگان برابر تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند و در نتیجه ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده اند. در این صورت خریدارانی که تسویه نقدی شده اند، مقابل فروشندگانی که نکول کرده اند قرار می گیرند. در این شرایط، فروشنده، درصدی از ارزش قرارداد را به همراه مابه التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه به خریدار پرداخت می کند.
تعداد نکول فروشندگان بیشتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. فرض کنید 10 قرارداد در یکی از نمادها منجر به اعمال شده است. هر نفر یک قرارداد دارد. (10 خریدار و 10فروشنده) فرض کنید از 10 قرارداد، چهار نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و یک نفر از خریداران تمایل به تسویه نقدی داشته باشند. در بازار مشتقه چیست؟ این حالت 6 فروشنده و 6 خریدار وارد فرآیند تحویل می شوند و خریداران، کالا را از فروشندگان تحویل می گیرند. قرارداد چهار فروشنده تسویه نقدی می شود و فروشندگان موظف به پرداخت درصدی از ارزش قرارداد به همراه مابه التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه خواهند بود.
تعداد نکول فروشندگان کمتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. مثال مورد قبل را با این فرض شرح می دهیم که از 10 قرارداد، دو نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و 6 نفر از خریداران نیز تمایل به تسویه نقدی داشته باشند و وجوه لازم را واریز نکنند، دو نفر از آن 6 خریدار در مقابل دو فروشنده ای که قرارداد خود را نکول کرده اند قرار خواهند گرفت و تسویه نقدی خواهند شد؛ اما اتاق پایاپای به چهار نفر باقی مانده از خریداران مهلت مجدد خواهد داد، تا ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز کنند. فرض کنید یک نفر وجوه را واریز کند. در این حالت ‍پنج خریدار و پ‍نج فروشنده وارد فرآیند تحویل می شوند و خریداران، کالا را از فروشنده تحویل می گیرند. قرارداد سه خریدار نیز ملغی می شود و فروشنده مقابل آن ها متعهد دیگری نخواهد داشت.

نکاتی کلی در خصوص معاملات بازار مشتقه بورس کالا

کارمزدهای بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

کارمزد معاملات قراردادهای اختیار معامله:

سکه طلا
زعفران

کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای اختیار معامله
کارمزد معاملات قراردادهای آتی
کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای آتی
شرایط پذیرش دارایی پایه در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

آشنایی با انواع بازارهای مالی و بازار سرمایه

وقتی از بازارهای مالی حرف می‌زنیم، بیشتر افراد تصویر بازار شلوغ بورس نیویورک یا معامله‌گران عصبانی تالار معاملات آتی شیکاگو را به یاد می‌آورند. البته این تصاویر دیگر قدیمی شده‌اند، زیرا این روزها معاملات آنلاین جای مبادلات رو در رو را گرفته‌اند. صرافی‌های ارز دیجیتال تنها بخشی از بازارهای مالی هستند؛ زیرا این بازارها مدت‌ها پیش از وجود صرافی‌ها و کارگزاری‌ها به شکل امروزی وجود داشته‌اند. بازارهای مالی از زمانی که بشر به کشاورزی و داد و ستد آن با دیگران روی آورد، وجود داشته اند. اگر کشاورزان برداشت مناسبی نداشتند باید برای کاشت محصول در سال بعد بذر به‌دست می‌آوردند. اگر هم برداشت خوبی داشتند باید تصمیم می‌گرفتند که محصولات مازاد خود را ذخیره یا مبادله کنند. این شرایط آنها را مجبور می‌کرد تا برای به‌دست آوردن بذر یا غذای ذخیره با دیگران معامله کنند.

درآمد ماهیگیران نیز به مقدار صید، نوع ماهی‌ها و آب و هوا وابسته و بی‌ثبات بود. در حقیقت، تصمیمات و مبادلات تمامی آن کشاورزان بازار مشتقه چیست؟ و ماهیگیران بود که اساس بازارهای مالی و بازار سرمایه امروزی را تشکیل داد. داد و ستد هایی که هدف آن بسیار شبیه بازارهای امروزی است. در این مقاله شما با مفهوم بازار مالی و انواع بازارهای مالی و بازار سرمایه آشنا خواهید شد.

بازارهای مالی چیست؟

بازار مالی (Financial Market) بستری است که افراد و نهادها از آن برای انجام معاملات با انواع دارایی‌ها مانند اوراق بهادار، ارزهای دیجیتال و دیگر دارایی‌های قابل تعویض استفاده می‌کنند. بازار براساس قرار گرفتن فروشندگان و خریداران در یک مکان کار می‌کند و قانون عرضه و تقاضا نیز قیمت‌ها را در بازار مشخص می‌کند. در حقیقت، انواع بازارهای مالی به افراد کمک می‌کند تا به راحتی یکدیگر را پیدا کنند؛ آنها با این کار انجام معامله میان کاربران را تسهیل می‌کنند.

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی انواع مختلفی دارند؛ ویژگی‌های دارایی مورد معامله و نیازهای کاربران است که مشخصات هرکدام از این بازارها را تعیین می‌کند. بازار سهام، بازار فارکس، بازار ارزهای دیجیتال، بازار پول، بازار اوراق قرضه، بازار کالا و بازار مشتقه از محبوب‌ترین شکل‌های بازار مشتقه چیست؟ بازارهای مالی هستند. این بازارها بستری هستند که کسب و کارهای مختلف برای جذب سرمایه مورد نیاز خود برای توسعه، از آن استفاده می‌کنند. در واقع، بازارهای مالی مانند کانال‌هایی هستند که جریان سرمایه‌ را از عرضه‌کنندگان به سمت تقاضاکنندگان هدایت می‌کنند.

بازار سرمایه (Capital Market) نیز بخشی مهم از بازارهای مالی است که معاملات ابزارهای مالی مانند سهام، اوراق بدهی، صندوق‌های قابل معامله (ETF) و غیره را تسهیل می‌کند. همچنین، منبع جذب سرمایه برای افراد، شرکت‌ها و دولت‌های است و نقش مهمی در تقسیم منابع و ایجاد نقدینگی برای کارکارآفرینان بازی می‌کند. انواع بازارهای مالی را می‌توان براساس نوع دارایی مورد معامله و زمان سررسید آنها تقسیم‌بندی کرد.

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی بسیار زیادی در سراسر جهان وجود دارند و هر کشوری حداقل از یکی از انواع آنها استفاده می‌کند. برخی از این بازارها کوچک‌تر هستند و سرمایه در گردش کمی دارند، برخی دیگر نیز مانند «بازار بورس نیویورک» که روزانه تریلیون دلار معامله در آن انجام می‌شود در سطح بین‌المللی شناخته شده هستند. در ادامه این مقاله ۶ نوع از شناخته‌شده‌ترین انواع بازارهای مالی را بررسی می‌کنیم:

بازار سهام (Stock Market)

بازار سهام یا بازار بورس، شناخته‌شده‌ترین شکل از بازارهای مالی است. در این بازار سهام شرکت‌ها (سهامی عام) توسط معامله‌گران و سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شود. هر سهم قیمتی دارد که براساس عواملی مانند ارزش بازار، دارایی‌های شرکت و عرضه و تقاضا و .. مشخص می‌شود. زمانی که قیمت این سهم‌ها به دلیل عوامل اقتصادی یا تجاری افزایش می‌یابد، سرمایه‌گذاران می‌توانند با فروش آنها کسب درآمد کنند. در این بازار خرید سهام برای سرمایه‌گذاران ساده است، اما چالش واقعی انتخاب سهامی است که در نهایت سودآور باشد. در واقع، زمانی که سهام را با قیمت کمتر می‌خرید و با قیمت بالاتر می‌فروشید می‌توانید کسب درآمد کنید.

بسیاری از شرکت‌ها از بازار سهام برای جذب سرمایه استفاده می‌کنند؛ آنها این کار را از طریق بازار اولیه یا عرضه اولیه عمومی (IPO) انجام می‌دهند. بازار اولیه (Primary Market) زمانی شکل می‌گیرد که دارایی شرکت برای اولین بار عرضه و فروخته شود. در این بازار، شرکت سرمایه بازار مشتقه چیست؟ مورد نیاز خود را به طور مستقیم و از طریق فروش سهام به سرمایه‌گذاران تامین می‌کند. معامله‌گران پس از لیست شدن شرکت و عرضه آن در بازار اولیه، معامله‌گران می‌توانند سهام شرکت را در بازار ثانویه خرید و فروش کنند. در حقیقت، تمامی معاملات سهام در بازار بورس، درون بازار ثانویه (Secondary Market) انجام می‌شوند.

نکته جالب اینجاست که بازار بورس اوراق بهادار از قرن‌ها پیش و زمانی که هیچ فناوری در کار نبوده، وجود داشته است. بزرگترین بازارهای سهام که در کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا و ژاپن به شکل امروزی از قرن ۱۹ یا ۲۰ ایجاد شده‌اند.

بازار اوراق قرضه (Bond Market)

بازار اوراق قرضه که با نام بازار درآمد ثابت نیز شناخته می‌شوند، شکل دیگری از بازارهای مالی است. شرکت‌ها، سازمان‌ها و دولت‌ها با فروش اوراق قرضه در این بازار سرمایه مورد نیاز خود برای توسعه را به‌دست می‌آورند. بسیاری از شهرداری‌ها نیز برای تامین مالی مخارج مورد نیاز خود برای ساخت پروژه های عمومی مانند مدرسه، ایستگاه آتش نشانی، پارک‌ها و جاده‌ها اوراق قرضه منتشر می‌کنند. ارواق قرضه (Bond) نوعی سرمایه‌گذاری است که در آن سرمایه‌گذار از طریق خرید اوراق پول قرض می‎‌دهد؛ در مقابل شرکت یا نهاد فروشنده متعهد می‌شود تا اعتبار دریافتی را در بازه زمانی مشخص و با پرداخت سود دوره‌ای ثابت بازپرداخت کند.

اوراق قرضه شبیه توافقی میان وام‌دهنده و وام‌گیرنده است که جزییات وام مانند مقدار سرمایه، زمان بازپرداخت و سود پرداختی در آن مشخص شده است. به همین دلیل گاهی اوقات به بازار اوراق قرضه بازار بدهی یا بازار اعتباری نیز می‌گویند. بیشتر معاملات بازار اوراق قرضه در بازار اولیه انجام می‌شود؛ جایی که در آن سرمایه‌گذاران اوراق قرضه را از فروشندگان (وام‌گیرندگان) خریداری می‌کنند. معامله‌گران می‌توانند اوراق بهاداری را که قبلا منتشر شده در بازار ثانویه خرید و فروش کنند. معمولا این معاملات از طریق بازار بورس یا فرابورس انجام می‌شود، البته که حجم سرمایه معامله شده در بازارهای اوراق قرضه بسیار بیشتر از بازارهای سهام است.

مهم‌ترین مزیت بازار اوراق قرضه نسبت به بازار سهام، ریسک پایین‌‌تر سرمایه‌گذاری است. همین ویژگی باعث می‌شود تا اوراق قرضه نسبت به سهام بازدهی و سودآوری کمتری نیز داشته باشد. همچین این نکته را در نظر داشته باشید، با اینکه اوراق قرضه شرکتی نرخ بهره بالاتری دارند اما اوراق تحت حمایت دولت از امنیت بیشتری برخوردار هستند. ورشکستگی بدترین سناریویی است که سرمایه‌گذاران می‌توانند تجربه کنند؛ در این شرایط شرکت‌ها معمولا می‌توانند بخشی از سرمایه را پس بدهند.

بازار کامودیتی (Commodity Market)

بازار کامودیتی یکی دیگر از انواع بازارهای مالی است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در آن به معامله کالای اساسی می‌پردازند. در یک تعریف ساده، کامودیتی کالایی است که می‌توان آن را با کالاهای مشابه دیگر معامله کرد. در این بازار کالاهای اساسی را به دو دسته کلی کامودیتی سخت و کامودیتی نرم تقسیم می‌کنند. کالاهای انرژی مانند نفت و گاز و فلزات گران‌بها مانند طلا، نقره و پلاتین در دسته کامودیتی‌‌های سخت قرار می‌گیرند. کالاهای کشاورزی مانند گندم، ذرت و سویا و محصولاتی مانند پنبه، قهوه و شکر را می‌توان در دسته کامودیتی‌های نرم قرار داد. فلزات اساسی مانند آلومینیوم، مس، روی و آهن نیز در دسته کامودیتی‌های جای می‌گیرند.

انواع کامودیتی‌ها

معاملات در بازار کامودیتی به دو دسته تقسیم می‌شود: معاملات اسپات (Spot) و معاملات آتی یا فیوچر (Future). در بازار اسپات، کالاهای اساسی با پول مبادله می‌شوند. در بازار آتی نیز کالاهای اساسی در تاریخی از پیش تعیین شده و با قیمتی مشخص معامله می‌شوند. بیشتر معاملات کالاهای اساسی در بازارهای مشتقه و به شکل معاملات اسپات انجام می‌شود. معامله‌گران همچنین می‌توانند کامودیتی‌ها را بازار بورس، فرابورس و صرافی‌های لیست شده به شکل آتی معامله کنند. بورس کالای شیکاگو (CME) و اینترکانتیننتال اکسچنج (ICE) دو کارگزاری بزرگ برای انجام معاملات کامودیتی در جهان هستند.

بازارهای کامودیتی قدمتی به اندازه تاریخ تمدن بشری دارند، این بازارها یک بستری متمرکز و با قدرت نقدشوندگی بالا برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کنند. برای مثال، این بازارها می‌توانند تجارت محصولات کشاورزی را کارآمدتر و هماهنگ‌تر کنند. معاملات آتی بازار کامودیتی، با ایجاد یک مکانیسم خرید تضمین‌شده به بسیاری از کشاورزان کوچک کمک می‌کند.

بازار ارزهای دیجیتال (Crypto Market)

گسترش فناوری بلاک چین در سال‌های گذشته باعث شده تا ارزهای دیجیتال به عنوان یک دارایی ارزشمند مورد توجه بسیاری قرار بگیرند. از سال ۲۰۱۸ بازارهای ارزهای دیجیتال به عنوان بخشی از بازارهای مالی رشد بسیار سریعی را تجربه کرده‌اند. بیت کوین (BTC)، اتریوم (ETH) و سایر رمز ارزها، همگی دارایی‌های دیجیتال غیر متمرکز مبتنی بر بلاک چین هستند. در حال حاضر، نزدیک به ۱۴ هزار کوین و توکن متفاوت در حدود ۵۰۰ صرافی ارز دیجیتال در سراسر جهان معامله می‌شوند. معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بازار رمز ارزها برای خرید و فروش و نگهداری این دارایی‌ها دیجیتالی نیاز به استفاده از یک کیف پول ارز دیجیتال خواهند داشت.

ماهیت دیجیتال و ناشناس بازارهای دیجیتال باعث می‌شود تا بستر مناسب‌تری برای انجام پروژه‌های پانزی یا کلاهبرداری باشد. در این بازار، صرافی‌هایی که از آنها برای انجام معاملات استفاده می‌شود به دوسته صرافی‌های متمرکز (CEX) و صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) تقسیم می‌شوند. صرافی‌های متمرکز همانطور که از نامشان پیداست پلتفرم‌های متمرکزی برای معامله رمز ارزها هستند. صرافی‌های غیرمتمرکز بدون هیچ مرجع مرکزی کار می‌کنند؛ این صرافی امکان مبادله بدون واسطه و همتا به همتا (P2P) ارزهای دیجیتال را برای کاربران خود فراهم می‌کنند.

با اینکه بازار کریپتوکارنسی یک بازار مالی بسیار جوان است اما در دهه گذشته به طور شگفت انگیزی گسترش یافته است. بر طبق گزارش وب‌سایت coinmarketcap، ارزش کل بازارهای ارزهای دیجیتال بیش از ۲.۵ تریلیون دلار است. برخی افراد عقیده دارند که عدم وجود یک سیستم قانون‌گذاری مشخص، بزرگ‌ترین مشکل این بازار است. کشورهای مختلف قوانین متفاوتی در رابطه با استفاده از رمز ارزها دارند؛ در حقیقت بسیاری از کشورها بازار ارزهای دیجیتال را به‌جای نوآوری یک خطر برای اقتصاد خود می‌دانند.

بازار فارکس (Forex Market)

فارکس (Forex) مخفف عبارت Foreign Exchange به معنی تبادل ارزهای خارجی است. بازار فارکس مهم‌ترین نوع بازارهای مالی است؛ این بازار امکان انجام معاملات جفت ارزهای مختلف را برای معامله‌گران فراهم می‌کند. سرمایه‌گذاران خرد، بانک‌ها، شرکت‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های مدیریت سرمایه گذاری همگی از بازار فارکس برای انجام سفته‌بازی و پوشش ریسک (Hedging) استفاده می‌کنند. برخلاف تصور بسیاری از افراد، اولین شکل از بازارهای فارکس قرن‌ها قدمت دارند و به دوره بین النهرین باز می‌گردند.

بازار فارکس در مقایسه با بازار سهام

معامله‌گران می‌توانند ۱۷۰ جفت ارز مختلف را در بازار فارکس معامله کنند. امروزه، حجم معاملات روزانه بزرگترین بازار مالی چیزی در حدود ۶.۶ تریلیون دلار و بیش از مجموع بازارهای سهام، بازارهای مشتقه و بازار ارزهای دیجیتال است. فارکس یک بازار مالی گسترده است، در واقع شبکه گسترده‌ای از کامپیوترها و واسطه‌ها در سراسر جهان این بازار را تشکیل داده‌اند. همچنین، کارگزاران فارکس می‌توانند به عنوان بازارساز (Market Maker) عمل کنند و قیمت‌های بید (Bid) و اسک (Ask) پیشنهاد دهند که با قیمت رقبا در بازار متفاوت است.

بازار فارکس را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: بازار بین بانکی و بازار خارج بورس (OTC). بازار بین‌ بانکی (Interbank Market) شبکه‌ای جهانی است که بانک‌ها و موسسات مالی از آن برای مبادله ارزها و سایر مشتقات ارزی میان خود استفاده می‌کنند. سرمایه‌گذاران و معامله‌گران نیز می‌توانند با استفاده از کارگزاری‌ یا بروکر‌ها به معامله در بازار خارج از بورس (OCT) فارکس بپردازند.

بازار مشتقه (Derivatives Market)

بازار مشتقه یکی از مدرن‌ترین انواع بازارهای مالی است. به زبان ساده، بازار مشتقه بستری را فراهم می‌کند که در آن خریداران و فروشندگان دارایی مورد نظر خود را بر روی یک قیمت توافقی پیش خرید یا پیش فروش می‌کنند. در این بازار، دارایی‌ها و کالاها به شکل اوراق مشتقه‌ مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله، مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند. این قراردادهای مالی ارزش خود را از یک کالای اساسی یا گروهی از دارایی‌ها مانند سهام، اوراق قرضه، ارزها و غیره به‌ دست می‌آورند به همین علت به اوراق مشقه، اوراق ثانویه نیز می‌گویند.

سرمایه‌گذاران از اوراق مشتقه برای پوشش ریسک (Hedge)، کاهش ریسک و با سفته‌بازی استفاده می‎‌کنند. به این معنی که آنها ریسک با انتظار پاداش می‌پذیرند. بسیاری از افراد سرمایه‌گذاری در بازار مشتقه را به عنوان شکلی پیشرفته از سرمایه‌گذاری در نظر می‌گیرند. قراردادهای اوراق مشتقه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: لاک (Lock) و آپشن (Option). در قراردادهای لاک مانند قراردادهای آتی، طرفین معامله از ابتدا در مورد شرایط و مدت زمان قرارداد متعهد می‌شوند. در قراردادهای آپشن یا اختیار معامله مانند قراردادهای سهام، به طرفین این اجازه را می‌دهند تا پیش از پایان زمان قرارداد، حق خرید یا فروش دارایی خود را داشته باشند.

سوالات متداول

سهم بازار کریپتو و فارکس از بازار مالی چقدر است؟

یبشتر از ۹۹ درصد حجم بازار در اختیار مارکت فارکس و حدود ۰.۱ درصد در بازار کریپتوکارنسی‌ در حال گردش است.

معاملان مشتقات چیست؟

به مجموع معاملات آپشن و مارجین معاملات مشتقات می‌گویند.

نکته: توجه داشته باشید این مقاله صرفا با هدف راهنمایی و آشنایی شما با بازارهای مالی نوشته شده است و آکادمی ارز تودی مسئولیتی در مقابل تصمیمات یا عواقب مالی آن برای افراد ندارد.

ابزار مشتقه چیست و در بورس چه کاربردی دارد؟

ابزار مشتقه چیست؟

ابزار مشتقه یک اصطلاح مالی است که از یک طبقه دارایی مشتق می‌شود و ارزش واقعی خود را از دارایی‌های اصلی می‌گیرد. اگر به دنبال تنوع بخشیدن به سبد سهام خود هستید؛ مشتقات ایده خوبی هستند به شرطی که از قبل به درک کاملی از آن داشته باشید زیرا مشتقات ریسک بالاتری دارند و فرایند آن‌ها پیچیده‌تر است. این مقاله از آکادمی حامی سرمایه مشهد، برگزار کننده دوره های آموزش بورس در مشهد، درباره نحوه عملکرد مشتقات صحبت کردیم و همچنین راجع به رایج‌ترین انواع قراردادهای مشتقه، مزایا و خطرات معاملات آن‌ها را بحث کرده‌ایم.

ابزار مشتقه چیست؟

برای پاسخ به این سؤال که ابزار مشتقه چیست باید گفت قراردادی مالی بین دو یا چند نفر و یا بین یک خریدار و یک فروشنده است و از یک سری دارایی با ارزش مشتق شده است. به بیانی ساده‌تر این قراردادی است که برای تجارت هر نوع دارایی استفاده می‌شود که این دارایی‌ها می‌توانند گندم، نفت و یا طلا حتی ابزارهای مالی مثل اوراق قرضه سهام و… باشند. قیمت این نوع قراردادها از بالا و پایین شدن قیمت دارایی که از آن مشتق شده‌اند ناشی می‌شود.

تریدرها ممکن است ابزار مشتقه را در ساختار خریدوفروش عادی یعنی کارگذاری‌ها، بروکرها و… معامله کنند و یا در خارج از بستر این کار را انجام دهند. درواقع ابزارهای مشتقه‌ که در ساختار اصلی معامله می‌شوند ایمن‌تر هستند و ریسک کمتری دارند.

محصولات و خدمات بازار مشتقات چه هستند؟

همان‌طور که گفته شد بازار مشتقات از هر نوع دارایی برای استخراج ارزش استفاده می‌کنند. با رشد این نوع بازار از لحاظ ریسک، محصولات و خدمات بازار مشتقات را می‌توان به چهار دسته تقسیم‌بندی کرد که این چهار نوع عبارت‌اند از قرارداد آتی (Futures contract)، پیمان آتی یا فروارد (Forward Contract)، قرارداد اختیار معامله (Option contract)، قرارداد معاوضه یا سوآپ (Swap).

محصولات و خدمات بازار مشتقات

قرارداد آتی (Futures contract)

قرارداد آتی در بازار ابزار مشتقه به‌صورت دوطرفه است. یک طرف معامله خریدار یک دارایی را در تاریخی در آینده خریداری و در طرف درگیر معامله شخصی دارایی را در آن زمان به فروش می‌رساند. زمان خرید و فروش دارایی در آینده است و وقتی قیمت خرید یا فروش تأیید شود در آن زمان خریدار باید خرید را انجام دهد و فروشنده باید بفروشد حتی اگر قیمت دارایی برخلاف نظرشان باشد. در این نوع معاملات می‌توان از اهرم نیز استفاده کرد و دارایی خود را چندبرابر کرد و بازار مشتقه چیست؟ در نتیجه سود شما افزایش میابد اما در صورت ضرر، ضرر شما نیز زیادتر از حد معمول خواهد بود.

در این نوع ابزار مشتقه باید میزانی ودیعه نزد کارگذاری نگهداری شود سپس در صورت ضرر اگر ودیعه شما به زیر 75 تا 50 درصد ودیعه اولیه برسد شما کال مارجین خواهید شد. در نتیجه از شما درخواست می‌شود پول بیشتری به‌عنوان ودیعه واریز کنید. از آنجایی که معاملات درون کارگذاری و یک ساختار خریدوفروش انجام می‌شود معاملات صد درصد انجام می‌شود و هیچ طرف بازار مشتقه چیست؟ از معامله نمی‌تواند از معامله خود جا بزند.

پیمان آتی یا فروارد (Forward Contract)

این نوع قرارداد نیز مشابه قرارداد آتی در ابزار مشتقه است اما فرق آن این است که در پیمان آتی یا فروارد در محیط خارج از بورس و کارگزاری انجام می‌پذیرد. از این رو این نوع قرارداد ریسک بیشتری نسبت به قرارداد آتی دارد زیرا هریک از طرفین قرارداد ممکن است قادر نباشد به قرارداد خود عمل کند و در نهایت موجب ورشکستی دو طرف شود.

قرارداد اختیار معامله (Option contract)

این نوع قرارداد ابزار مشتقه نیز همانند قرارداد آتی عمل می‌کند و تفاوت آن این است که برخلاف قرارداد آتی معامله‌گر می‌تواند قرارداد خود را قبل از زمان تعیین شده به فروش برساند. به بیانی دیگر به معامله‌گر اختیار خرید یا فروش اعطا می‌کند.

از نظر زمان‌بندی فروش دو سبک امریکایی و اروپایی وجود دارد. در سبک آمریکایی قادر هستید از حق اختیار در قرارداد خود در هر زمانی قبل از روز انقضا استفاده کنید ولی در سبک اروپایی فقط در روز انقضا قادر به اجرا هستند.

برای مثال اگر معامله‌گری پیش‌بینی کند که قیمت سهمی در آینده بالا می‌رود و سهم را به قیمت 50 دلار خریداری می‌کند. اما او از ریسک پایین آمدن می‌ترسد از این رو از ابزار مشتقه استفاده می‌کند یک اختیار فروش بر روی قیمت 50 دلار خریداری می‌کند. پس از رسیدن زمان انقضا قرارداد قیمت هر سهم به 40 دلار سقوط کرده است ولی معامله‌گر می‌تواند از اختیار فروش خود استفاده کرده و سهم را به قیمت 50 دلار به فروش رساند. او فقط میزان پولی که در ازای خرید اختیار فروش خریداری کرده است؛ از دست خواهد داد.

قرارداد سوآپ (Swap)

سوآپ یکی از انواع متداول ابزار مشتقه است که اغلب برای مبادله جریان نقدی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، یک معامله‌گر ممکن است از سوآپ نرخ بهره برای تغییر از وام با نرخ بهره متغیر به وام با نرخ بهره ثابت یا برعکس استفاده کند.

مثلاً شرکت A وامی با نرخ بهره متغیر 6 درصد دریافت می‌کند. در حال حاضر نرخ بهره 6 درصد است اما ممکن است کم یا زیاد شود. شرکت A برای پوشش ریسک تمایل به نرخ بهره ثابت دارد از این رو با شرکت B معامله می‌کند. معامله به این صورت انجام می‌شود که شرکت A نرخ بهره ثابت 7 درصد به B پرداخت می‌کند و B نرخ بهره متغیر بانک را می‌پردازد. اگر نرخ بهره متغیر به 5 درصد برسد A به‌اندازه 2 درصد ضرر کرده است ولی اگر این میزان به 8 درصد برسد A به‌اندازه 1 درصد سود کرده است.

شرایط سوددهی بازار مشتقات

در بازار ابزار مشتقه بسته به استراتژی تریدر و میزان ریسکی که او متحمل می‌شود، میزان سوددهی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله از جمله قراردادهایی هستند که ریسک کمتری دارند. بسته به نوع بازار انتخابی شرایط سوددهی بازار مشتقات نیز تحت‌تأثیر قرار می‌‍گیرد.

حجم معاملات بازار مشتقات

بازار ابزار مشتقه یکی از بزرگ‌ترین بازارها است و یک بازار بسیار غول‌پیکر به‌حساب می‌آید. دلیل آن این است که در این بازار هر نوع دارایی معامله می‌شود و همین موضوع این بازار را غول‌پیکر کرده است. برخی حجم این بازار را ۱۰ ۲۴ تخمین زده‌اند که این میزان برابر 10 برابر کل تولید ناخالص ملی جهان به‌حساب می‌آید. البته برخی محققان این عدد را مبالغه می‌دانند.

حجم معاملات بازار مشتقات

استفاده از ابزارهای مشتقه در بحران‌های اقتصادی

از آنجایی که از ابزار‌ مشتقه برای بیمه کردن سرمایه نیز استفاده می‌شود. استفاده از ابزارهای مشتقه در بحران‌های اقتصادی نیز رایج است به این صورت که در بحران اقتصادی سال‌های 2007 تا 2009 در امریکا فشار زیادی برای انتقال مشتقات به بازار بورس انجام شد.

خطرات بازار مشتقه

در بازار ابزار مشتقه خطراتی وجود دارد که ما در این بخش قصد داریم راجع به خطرات بازار مشتقه صحبت کنیم. در این بازار می‌توان از اهرم استفاده کرد. درواقع اهرم به معامله‌گر کمک می‌کند با حجم بیشتر معامله کند در نتیجه سود زیادتری نصیب معامله‌گر می‌شود. اما روی دیگر سکه بدتر است و در صورت ضرر، معامله‌گر ضرر زیادی متحمل می‌شود.

از دیگر خطرات این بازار این است که برخی از این نوع معاملات خارج از محیط کارگذاری‌ها (بازار مشتقه چیست؟ Over-the-counter) انجام می‌شود که این موضوع خطر جا زدن نفر مقابل را دوچندان می‌کند. خطرات این بازار می‌توان به موارد زیر خلاصه ‌کرد:

تأثیر زیاد اهرم‌ها بر سود و ضرر
حساس بودن به نوسانات دارایی‌های اصلی
معاملات خارج از کارگذاری خطر جا زدن نفر مقابل را به همراه دارد
فرایند معامله و ترید پیچیده
ارزیابی سخت قیمت دارایی‌ها در این نوع بازار

مفهوم ابزار مشتقه

یکی از مفاهیم پرکاربرد در بازارهای مالی، ابزار مشتقه هستند که این ابزارها ارزش مستقلی ندارند و درواقع قراردادی نشئت گرفته از یک دارایی خاص هستند. این نوع قرارداد تعهد خرید و یا فروش یک دارایی را می‌دهد. به‌عنوان مثال دو شخص قرارداد خریدوفروش برای دو ماه دیگر یک دارایی فلزی با قیمت 280 دلار برای 10 سهم می‌بندند. اگر قیمت فلز به 340 دلار برسد در نهایت قرارداد با قیمت 280 دلار در پایان دو ماه بسته خواهد شد و خریدار 60 دلار سود کرده و فروشنده 60 دلار ضرر خواهد کرد.

کاربرد ابزار مشتقات

کاربرد ابزار مشتقه با توجه به نوع استفاده و اهداف معامله‌گر متفاوت است و به طور کلی به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.

پوشش‌دهندگان ریسک (Hedgers): پوشش ریسک زمانی رخ می‌دهد که فردی دارایی را می‌خرد و آن را طی قرارداد آتی می‌فروشد. این فرد از منافع نگهداری دارایی بهره‌مند می‌شود در حالی که بدون ریسک دارایی را در آینده می‌فروشد. اما خطر بالارفتن ارزش را برای معامله‌گر به همراه دارد.

برای مثال یک شرکت هواپیمایی بزرگ می‌داند که برای ادامه فعالیت به نفت زیادی نیاز دارد و بر بازار مشتقه چیست؟ اساس تجربه می‌داند قیمت در آینده افزایش خواهد یافت. درنتیجه آن‌ها یک قرارداد آتی با تأمین‌کننده نفت منعقد می‌کنند تا قیمت‌های فعلی را برای مدتی قفل کنند تا تضمین کنند هزینه ثابت می‌ماند.

کاربرد ابزار مشتقات

سفته‌بازان (Speculators): این افراد در این بازار به دنبال ریسک هستند نه پوشش آن به صورتی که دنبال خرید قراردادی آتی به قیمت پایین است در حالی که می‌دانند قیمت آن در آینده بالاست.

آربیتراژگران (Arbitrageur): این افراد با بررسی بازارهای مختلف، به دنبال کسب سود از محل اختلاف قیمت ابزار مشتقه یکسان هستند.

بررسی سالانه حجم مبادلات مشتقات

بانک BIS بررسی سالیانه حجم مبالات مشتقات در سال 2021 انجام داده است. داده‌ها نشان می‌دهند که در نیمه دوم سال 2021 مجموع مبالغ واقعی مبادله شده 600 تریلیون دلار بوده است که این رقم به طور قابل‌توجهی زیاد است و دلیل آن تنوع بازار ابزار مشتقه است.

حجم مبادلات بازار مشتقات در خارج از کارگذاری‌ها در سال 2014 در اوج خود قرار داشت و میزان آن به حدود 400 تریلیون دلار رسد اما ارزش آن در سال‌های بعد از 2014 افت داشت. البته حجم مبالات در سال 2019 افزایش داشته است ولی بعد از 2019 نیز دوباره نزول کرده است.

ماهیت مشتقات

در امور مالی اگر بخواهم این سؤال را که ماهیت ابزار مشتقه چیست پاسخ دهیم باید گفت قراردادی است بین خریدار و فروشنده که این قرارداد ماهیت اصلی خود را از یک دارایی خاص به دست می‌آورد. این مشتقات استفاده‌های گوناگونی دارند. یکی از اهداف استفاده از این نوع معاملات بیمه در برابر حرکات قیمت یک دارایی است. دارایی‌های مشتقه در محیط بورس و کارگذاری‌ها و خارج از آن (به طور مستقیم بین دو شرکت یا سازمان) مبادله می‌شود.

محیط نظارتی ابزار مشتقه

همان‌طور که به آن اشاره شد برخی از معاملات ابزار مشتقه در محیط کارگزاری انجام نمی‌شود. به این صورت که نهادی مثل کارگزاری نظارت بر روی این نوع معاملات ندارد. از این رو هر یک از طرف معاملات می‌تواند به‌راحتی از معامله خود کنار رود در صورتی که در محیط کارگذاری چنین اجازه‌ای به او داده نمی‌شود. هرچند ممکن است این نوع معامله‌ها سود بیشتری داشته باشد ولی ریسک معامله خارج از کارگزاری نیز دارد.

نتیجه‌گیری

در این مقاله به طور مفصل راجع به ابزار مشتقه‌ها صحبت کردیم. همان‌طور که در مقاله به آن اشاره شد این نوع معاملات ریسک‌های زیادی دارند و نداشتن تجربه در این نوع بازارها موجب از دست رفتن سرمایه می‌شود. این نوع معاملات بیشتر بین سرمایه‌داران بزرگ و شرکت‌ها رایج است. استفاده از ابزارهایی مثل اهرم در این بازار مجاز است اما نداشتن دانش استفاده از آن موجب از دست رفتن سرمایه می‌شود.

بازار مشتقه چیست؟